اين روزها ما در روزگاري زندگي مي کنيم که صحبت از جراحي قلب و پيوند قلب کاملا عادي است و هر روز صدها جراحي مختلف اينچنيني انجام مي شود؛ بدون اينکه کسي از اين اعمال جراحي واهمه داشته باشد يا انجام آن ها را محال بداند....

اما شايد

حدود 50 سال پيش، انجام جراحي قلب يا پيوند کليه يک رويا بوده و از آن به چيزي شبيه معجزه ياد مي کردند. حتما برايتان جالب است که بدانيد اولين باري که جراحي قلب در ايران انجام شد، تحت چه شرايطي و با چه امکاناتي بوده است. اين هفته در صفحه «ديدار» به بهانه سالروز تولد دکتر جواد هيأت، پايه گذار جراحي قلب ايران، به ديدار ايشان رفته ايم و پاي صحبت هاي ايشان نشسته ايم تا تشريح کنند که چگونه در آن ايام، قلب بيماران را عمل مي کرده اند، بدون آنکه دستگاه هاي بي هوشي و تجهيزات لازم را در اختيار داشته باشند. ايشان نيز با مهرباني، دعوت «سلامت» را پذيرفتند و با خوشرويي گفتند که: «از اينکه تمام عمرم را وقف خدمت به مردم کردم؛ چه با چاقو، چه با قلم، هرگز پشيمان نبوده ام و نخواهم شد و تشکر مي کنم از شما که در نشريه تان به يادم بوديد و حتي سالروز تولد اين خدمتگزار مردم را به خاطر سپرده ايد. من همه عمرم مشغول مطالعه و معالجه بيماران بودم و اين بزرگ ترين افتخار من است که با مردم و براي آنها بودم. يدا... مع الجماعه: دست خدا با جماعت است و هميشه به کمک افرادي مي آيد که با مردم هستند و خالص و پاک زندگي مي کنند.» و اما ادامه گفتگوي صميمانه «سلامت» با پايه گذار جراحي قلب ايران:

سلامت: استاد! به سلامتي، سوم خرداد امسال تولد چند سالگي شماست؟
85 سالگي. اگر دقيق بخواهم خودم را معرفي کنم، بايد بگويم من دکتر جواد هيأت متولد 1304 در تبريز هستم که در خانواده اي عالم و روحاني به دنيا آمدم. پدرم مرحوم علي هيأت، مجتهد و فيلسوف بودند و از رهبران انقلاب مشروطه و همچنين رييس سابق ديوان عالي کشور. اصلا فلسفه اينکه نام خانوادگي من هيأت است، همين است که مرحوم پدرم، فتواي مشروطه را در راس هيأتي از نجف به ايران آوردند و پيامي را که از طرف آيت ا...العظمي آخوند خراساني، صادر شده بود، با اقدامات موثر به مرحله اجرا درآوردند.سلامت: از تحصيلات تان بگوييد.

تحصيلات ابتدايي ام را در تبريز تمام کردم و چون شاگرد اول بودم، به عنوان جايزه، يک ديوان حافظ به من اهدا شد و اين باعث شد از همان دوران با حافظ انس و الفت بگيرم. زماني از تحصيلات خودم را در همدان گذراندم و بعد به تهران آمدم. مقطع متوسطه را در مدرسه نظام گذراندم که آن موقع به خاطر اينکه پسران رضاشاه در آنجا درس مي خواندند، از بهترين معلم ها برخوردار بود. معلم ها، چون من شاگرد اول بودم و دوره شش ساله را پنج ساله خواندم و طبيعي ام هم خيلي خوب بود، گفتند تو بايد يک پزشک خوب بشوي.

سلامت: و اين شد انگيزه انتخاب پزشکي؟

بله. اين عشق، در دوران متوسطه اوج گرفت. مهم ترين انگيزه من، عشق به پزشکي و يادگيري آن بود. آن موقع تهران فقط يک دانشگاه داشت. منظورم همين دانشگاه تهران فعلي است. من دو سال از پزشکي را ايران بودم و از سال سوم به استانبول رفتم و در آنجا طب را تمام کردم. سپس دوره تخصص جراحي را در استانبول و پاريس به مدت شش سال طي کردم. درس ام که تمام شد، در سال 1331 به ايران عزيزم آمدم. بعضي ها مي گفتند چرا در پاريس نمي مانيد؟ جواب من اين بود که من عاشق ميهن ام هستم. آخر چه طور مي توانستم آنجا بمانم؟! پدر عزيزم، ملت مهربان و دوست داشتني ام و... نه! اصلا نمي توانستم از اينها بگذرم و به ايران نيايم. اگر هزار بار ديگر داستان زندگي ام را مثل فيلم به عقب بزنند باز هم برمي گردم ايران و خدمت مي کنم. سال 1331، جواني بودم پر از اطلاعات که تازه متخصص جراحي شده بودم و مي خواستم مدارج علمي ام در خدمت به کشور و مردم ام باشد.

سلامت: حالا چرا جراحي را انتخاب کرديد؟

چون من از بچگي عاشق کارهاي خاص بودم. دوخت و دوزهاي مختلف و ظريف. شايد براي شما جالب باشد، بچه که بودم توپ بزرگ و پاره شده فوتبال را يک قران مي خريدم، آن را در آب مي خيساندم. از محل درزها به اندازه 2 تا 3 سانتي متر مي بريدم و دوباره مي دوختم اش و يک تومان مي فروختم اش. توپ نوي فوتبال آن موقع 2 تومان بود، بنابراين گاهي با فروش آن توپ به پول توجيبي خودم کمک مي کردم.

سلامت: پدرتان که صاحب منصب بودند. مگر وضع مالي شما خوب نبود؟

خير. پدر من آدم پاک و درستکاري بود و همه آدم هاي پاک باقناعت، زندگي مي کنند. علاوه بر اين ما 10 تا خواهر و برادر بوديم و تامين معيشت ما، کار راحتي نبود.

سلامت: چه سالي ازدواج کرديد؟

در همان موقع که طب را تمام کردم، در سال 1325 در استانبول ازدواج کردم و صاحب 4 دختر شدم که 2 تا از دختران ام در پاريس به دنيا آمدند. البته من از همسرم جدا شدم و حاصل ازدواج مجددم با يک خانم تهراني يک دختر ديگر است که ايشان در رشته کامپيوتر تحصيل کردند.

سلامت: فرزندان تان سراغ پزشکي نرفتند؟

من خيلي آنها را تشويق کردم. اما گفتند: «ما مي خواهيم زندگي کنيم، نه اينکه مثل شما فقط با کتاب و مطالعه و بيمار و غيره زندگي کنيم.» با اين وجود دو تا از دختران ام پزشک اند. يکي چشم پزشک است در استانبول و ديگري دندانپزشک است در کاليفرنيا.

سلامت: نوه هم داريد؟

بله، 5 نوه و 2 نتيجه.

سلامت: برگرديم به همان سال 1331 که شما تازه به ايران برگشته بوديد.

بله، 27 ساله بودم و با ذهني پر از اطلاعات برگشته بودم و در تهران کارم را شروع کرده بودم. آن موقعي که آمدم ايران تازه بيمه هاي اجتماعي، شروع به کار کرده بودند و من بخش جراحي را در بيمارستان هاي هدايت و دادگستري تاسيس کردم. عمل هاي جراحي مختلف را شروع کردم. در همان سال اول، عمل ريه انجام دادم. دو سال بعدش عمل جراحي قلب را که تا آن موقع مثل معجزه بود، انجام دادم. من در بيمارستان، علاوه بر انجام عمل جراحي، خودم از بيماران جراحي شده قلب و ريه، پرستاري مي کردم.

سلامت: مگر پرستارها نبودند که شما مي گوييد من پرستاري مي کردم؟

بودند اما بلد نبودند مراقبت هاي ويژه را انجام بدهند و ما پرستار دوره ديده قلب نداشتيم چون اصلا جراحي قلب نداشتيم. خلاصه ادامه دادم تا سال 1341 که جراحي قلب باز را انجام دادم که براي اولين بار در ايران با روش هيپوترمي انجام مي شد.

سلامت: آن اولين بيماري که در ايران جراحي قلب روي او انجام شد به خاطر داريد؟

بله. يک خانم 20 ساله بود که به تنگي مادرزادي دريچه شريان ريوي مبتلا بود. اسمش نصرت يزداني بود. ايشان را در بيمارستان دادگستري عمل کردم. نحوه عمل اين طور بود که آن موقع در دنيا جراحي قلب هنوز در مراحل ابتدايي بود و ماشين قلب و ريه مصنوعي در ايران نداشتيم. پس آمديم با توجه به اينکه مي دانستيم بدن اگر درجه حرارت اش به 28 درجه برسد، مي توانيم زمان تحمل سلول هاي قشر مغز را بدون اکسيژن و خون از 3 دقيقه در دماي عادي به 7 دقيقه برسانيم، براي انجام جراحي، قلب را براي مدتي از تپش متوقف کرديم. ابتدا مريض را بي هوش کرديم، يک وان حاوي آب يخ مهيا کرديم. مريض را در آن گذاشتيم، درجه حرارت اش که به 30 درجه رسيد، او را خارج کرده و خشک کرديم و روي تخت گذاشتيم.

سلامت: چرا 30 درجه؟

چون در اين حال متابوليسم خيلي کم مي شود و بعد از خروج بيمار از وان حرارت 2 تا 3 درجه هم پايين مي آيد. اگر تا 28 درجه سردش مي کرديم، ممکن بود قلب دچار فيبريلاسيون شود. سپس سريعا قفسه سينه را شکافتيم. به قلب رسيديم. رگ هاي آورنده خون و خارج کننده خون را با نوارهاي مخصوص و پنس هاي خاص به طور موقت بستيم. شريان ريوي را در بالاي محل ورود به قلب باز کردم و شريان ريوي و قلب را از سرم فيزيولوژي پر کردم. بعد نوارها و پنس ها را آزاد کردم، خون دوباره به قلب آمد و قلب به تپش افتاد. اين کار نهايتا 4 تا 5 دقيقه طول کشيد و ما تا 7 دقيقه وقت داشتيم. البته جراحي با اين متد را براي 2 نوع عمل بيشتر نمي شد انجام داد. من براي راه اندازي ماشين قلب و ريه مصنوعي به پاريس رفتم. شايد 8 بار با هزينه خودم رفتم و آمدم تا نقص ها را برطرف کنم و همه امکانات را بياورم.

سلامت: کدام 2 نوع عمل را با به کار بردن هيپوترمي (سرد کردن بيمار) انجام مي داديد؟

يکي تنگي شريان ريوي، يکي سوراخ بين دهليزي مادرزادي. روش کار در جراحي «سرد کردن مريض» به اين صورت بود که دهليز بيمار بي هوش را در حالي که دستگاه الکتروکارديوگرافي به او وصل بود، باز مي کردم؛ خون قلب را تخليه مي کردم و سوراخ بين دو دهليز را مي دوختم اما در نواقص ديگر دريچه اي و يا تعويض دريچه، نياز به زماني زيادتر از 7 دقيقه بود؛ مثلا 45 دقيقه تا يک ساعت. براي همين بايد از ماشين خاص استفاده مي شد.

سلامت: بعد از راه اندازي دستگاه H.L.M چه کرديد؟

ابتدا من اين جراحي قلب را روي سگ ها انجام دادم. تا آن موقع حتي در دانشگاه تهران هم جراحي روي حيوانات سابقه نداشت. من با مطالعات مختلف و مسافرت به استکهلم (با توجه به آشنايي قبلي که با پروفسور کرافورد، پيشکسوت جراحي قلب جهان، داشتم) در خدمت ايشان کسب مهارت کردم و برگشتم. آن موقع سال 1346 بود و بهجت آباد هنوز ساخته نشده بود و در آنجا سگ هاي ولگرد فراوان بودند. براي گرفتن هر سگ آن موقع صد تومان به يکي از کارگران بيمارستان شهرباني پول مي دادم. سگ ها را شب قبل مي آورد و با زنجير به درختي مي بست. بماند که صبح اثري از آنها نمي ديديم و دوباره براي آوردن سگ، منتظر مي شديم. سگ هاي غيربهداشتي و بدبويي بودند که حتي سلماني بيمارستان حاضر نبود موهاي سينه و شکم و ران هاي سگ را بتراشد و گريه مي کرد. من خودم دست کش مي پوشيدم و ماسک مي زدم و اين کار را مي کردم. از هر بهياري که مي خواستم سگ را سوند بزند، گريه و زاري مي کرد. باز خودم آن را سونداژ مي کردم.

سلامت: براي هر عمل به چند سگ احتياج داشتيد؟

اگر پيوند کليه بود، 2 سگ مي خواستيم و اگر پيوند قلب بود، 3 سگ: دهنده قلب، گيرنده قلب و سومي هم براي پر کردن ماشين از خون.

سلامت: همکار هم داشتيد؟

بله، خوشبختانه دوست عزيز ما، دکتر منوچهر ليقواني را که استاد بي هوشي بودند، از تبريز به تهران منتقل کرده بوديم. ايشان سگ ها را با مهارت اينتوبه (وارد کردن لوله تراشه ) مي کردند. من براي اين کار سخت، تيمي متواضع نياز داشتم. کمک اول من دکتر مختاري، جراح و رييس بهداري شهرباني بود. دکتر احمدصدر هم ماشين را اداره مي کردند و هم وسط عمل، دست مي شستند و به ما کمک مي کردند. بقيه تيم (دکتر فخران، مرحوم دکتر خاکسار و رفيعي متخصصان قلب، دکتر ارنواز، راديولوژيست و دکتر ابوسعيدي و بني اسدي) هم در اداره ماشين قلب و ريه مصنوعي ما را ياري مي کردند. خلاصه با هر سختي که بود 25 سگ جراحي شدند و پيوند کليه و قلب و تعويض دريچه همه آنها را انجام داديم.

سلامت: روي انسان چه طور؟

اولين پيوند کليه ام را روي يک درجه دار شهرباني انجام دادم. دهنده کليه همسر ايشان بود. پيوند خوب انجام شد و يادم هست که در يک چهارشنبه از اسفند ماه سال 1348، او را در بيمارستان هزار تخت خوابي بعد از بهبود کامل، معرفي کردم ولي بعد از آن براي گرفتن فتواي فقها به قم رفتم. مسأله را با مراجع، درميان گذاشتم اما متاسفانه آنها اجازه ندادند. گفتند نمي شود شما قلب مرده را به شخص زنده پيوند بزنيد. تا اينکه امام خميني آمدند و اجازه دادند که اين عمل انجام شود اما ديگر از اين قضيه 15 يا شايد 20 سال گذشته بود و من نه توان جواني ام را در اختيار داشتم، نه قدرت جراحي ام را. فقط بعد از صادر شدن اين فتوا خوشحال شدم و الان خوشحال ترم که مي بينم جراحي قلب هم مثل جراحي هاي ديگر، رايج شده و انجام مي شود و اساتيد ورزيده اي در اين رشته داريم.

سلامت: از خاطرة آن جراحي قلب در سال 48 نگفتيد؟

بله؛ عمل پيوند قلب را با متد برناردشاموي انجام داديم، يعني قلب دهنده را کامل (حتي با قسمتي از ريشه آئورت و شريان ريه) برداشتيم ولي از قلب گيرنده مقداري از دهليز ها را باقي گذاشتيم. قلب گيرنده به ماشين وصل بود. کنار و اطراف قلب، مقداري يخ و آب سرد ريخته بوديم که پس از پايان کار و بخيه زدن دهليز ها، آنهارا برداشتيم. بعد کلامپ ها را از روي وريدها و همچنين شريان ريه و آئورت برداشتيم. جريان خون برقرار شد. قلب سگ شروع کرد به زدن و همه هيجان زده شديم. دکتر مختاري بي اختيار جيغ کشيد: «خاکسار بيا، قلب مي زند!» من هم مثل همکاران خودم، هيجان زده شده بودم.

سلامت: علاوه بر جراحي هاي مختلف، شما مقاله و کتاب هم زياد نوشته ايد. درست است؟

بله، من در مجله هاي پزشکي مقالات علمي زيادي نوشتم. شايد 50 مقاله علمي در مدت 12سالي که مجله دانش پزشکي منتشر مي شد، نوشتم اما به دلايلي آن مجله تعطيل شد. رساله اي در سال 1355 درباره ترومبوفلبيت و درمان اش نوشتم. کتاب جراحي عمومي در سال 1346 و مقاله هاي ديگري در مجلات پاريس و غيره داشتم. در سال 1362 عضو آکادمي جراحي پاريس شدم. از سال 1342 نماينده ايران در انجمن بين المللي جراحي شدم و 31 سال در اين سمت فعاليت داشتم و يک شعبه ايراني براي اين انجمن در تهران تشکيل دادم. از سال 69 تا 77 هم عضو هيأت مديره جامعه جراحان ايران بودم. بعد از انقلاب و تاسيس دانشگاه آزاد، جراحي را در آنجا تدريس کردم و 9 سال مديرگروه جراحي بودم و حالا استاد بازنشسته آن دانشگاه هستم. دانشگاه آزاد، يک کتاب مرا هم به اسم درس هاي جراحي در سال 1376 چاپ کرد.

سلامت: شما در دانشگاه بين المللي باکو هم استاد هستيد؟

بله. آنجا جراحي درس مي دهم و به همين خاطر 500 جلد کتاب پزشکي ام را به آنجا هديه کردم. در اين 55 سال کتابخانه عظيمي داشتم که حدود 10 هزار جلد کتاب داشت و من 7509 جلد به کتابخانه ملي يا مرکزي تبريز در 14 دي ماه 3 سال پيش اهدا کردم و عزيزان طي مراسمي، از من تجليل کردند.

سلامت: گفتيد آن مجله «دانش و پزشکي» را چرا تعطيل کردند؟

در سال 1355، از طرف وزارت وقت اطلاعات (فرهنگ و ارشاد فعلي) دستور دادند مطبوعات بايد مقالاتي در تجليل از پنجاهمين سال سلطنت پهلوي و 2500 سال شاهنشاهي بنويسند اما من اصولا اهل سياست نبودم و قلباً هم با پهلوي مخالف بودم و به بهانه اينکه مجله دانش پزشکي، اختصاصي و پزشکي است، چيزي در اين باره ننوشتم. در نتيجه دستور دادند که مجله را به ما ندهند و به اين ترتيب، بعد از 12 سال انتشار مداوم، مجله تعطيل شد. من تمام عمرم در حال نوشتن مطالب و مقالات علمي بودم و حاضر نشدم وارد سياست شوم تا مجبور نشوم مخالف عقيده ام چيزي بنويسم يا اقدامي بکنم.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: